به گزارش خبرگزاری حوزه کتاب «احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی» اثری از آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی است که در آن به احکام شرعی موضوعات مختلف زندگی اشاره شده و حوزه نیوز به انتشار این احکام در شماره های گوناگون خواهد پرداخت.
* مقدّمات زندگی مشترک
- ازدواج
۱. حکم ازدواج
سؤال ۱۶۴. آیا ازدواج واجب است؟
جواب: ازدواج از مستحبّات مؤکد است؛ مگر در مواردی که انسان بترسد که اگر آن را ترک کند به گناه می افتد، که در این صورت واجب می شود.
سؤال ۱۶۵. در توضیح المسائل حضرت عالی آمده: «کسی که به خاطر ازدواج نکردن به گناه می افتد، واجب است ازدواج نماید» لطفاً بفرمایید:
الف) آیا منظور از گناه فقط زناست، یا چشم چرانی، خود نمایی زن، عشوه و ناز زن برای مرد نامحرم، و مانند آن را نیز شامل می شود؟
جواب: شامل تمام این گناهان می شود.
ب) منظور از عبارت «به خاطر ازدواج نکردن به گناه می افتد» کدام یک از این دو حالت زیر است؟
اوّل: اگر به خاطر ازدواج نکردن مرتکب گناه شد، بعد از آن ازدواج بر او واجب می شود.
دوم: وقتی به خاطر ازدواج نکردن میل شدیدی به گناه پیدا کرد، قبل از ارتکاب گناه ازدواج بر او واجب می شود.
جواب: منظور احتمال دوم است.
ج) آیا حکم مذکور اعم از دائم و موقّت است، یا فقط منظور ازدواج دائم است؟
جواب: فرق نمی کند.
سؤال ۱۶۶. همان گونه که می دانید روز به روز فاصله بین بلوغ جنسی و سنّ ازدواج، رو به افزایش است و اکنون به حدود ۱۲ الی ۱۳ سال رسیده است (چه در مورد دختران و چه در مورد پسران)؛ این مسأله باعث شده که روابط پنهانی و نامشروع دختران و پسران از اصلی ترین مشکلات جوانان به حساب آید. در این رابطه ها حرمت شرعی ۱۰۰% است و گاهی آثار و تبعات اجتماعی و روانی نیز به دنبال دارد.
حال سؤال این است که با توجّه به خودداری جوانان از ازدواج (به دلیل مشکلاتی مانند تحصیل، شغل و مسکن) و سود نبخشیدن تفریحاتی مانند ورزش، و غیره و همچنین نپذیرفتن ریاضت و رهبانیت در طیّ این دوران (و بلکه ناممکن بودن آن در بعضی اوقات) و از همه مهمتر روا نبودن سکوت در مقابل این همه خلاف شرع و اثراتی که از بُعد معنوی و عبودی بر روح و جان جوانان می گذارد لطفاً بفرمایید: آیا دعوت عمومی دختران و پسرانی که دارای روابط نامشروع هستند و به ادامه آن اصرار می ورزند، با حفظ همان میزان رابطه، به ازدواج غیر دائم، با اذن ولی یا بدون اذن ولیّ، صحیح است؟ آیا این عمل اخراج از حرام به حلال نیست که در برخی روایات ابواب متعه به آن اشاره شده است؟
جواب: دعوت به سوی این رابطه ظاهراً مشروع، مفاسد زیادی در بر دارد و تجربه نشان داده که غریزه سرکش جنسی هرگز آنها را در یک مرحله محدود نمی کند؛ بلکه غالباً به مراحل دیگر می کشاند که سبب مشکلات عظیم برای جامعه می گردد. به علاوه چون این گونه ارتباط ها مسئولیت و تقید خاصّی همراه ندارد، در یک نفر محدود نمی شود و ممکن است یک فرد با چند نفر نیز رابطه برقرار کند که مفاسد آن بر کسی مخفی نیست. بنابراین، از چنین روشی در شرایط فعلی جامعه ما باید صرف نظر کرد و به طرق دیگر، از جمله تشویق به ازدواجهای ساده، ازدواجهایی در حدّ عقد بدون عروسی و همچنین مبارزه با عوامل تحریک کننده اقدام شود که اگر این عوامل کم شود مسأله بسیار محدودتر خواهد شد. تشویق به سرگرمی های سالم مانند ورزش و غیر آن نیز سهمی در کنترل این امر دارد، منتها باید جوانان را تشویق کرد در ورزش از لباسهای مناسب استفاده کنند، تا نتیجه معکوس ندهد.
- سن ازدواج
سؤال ۱۶۷. آیا در شرع مقدّس اسلام تغییر سنّ شرعی و قانونی ازدواج دختران از ۹ سال به ۱۵ سال مجاز است؟
جواب: سنّ نُه سالگی سنّ تکلیف است، و الزاماً سنّ ازدواج نیست. توضیح این که: ازدواج در صورتی جایز است که دختر رشد جسمانی کافی برای ازدواج داشته باشد، و در صورتی که کارشناسان بطور خاص یا بطور عام تأیید کنند که فلان دختر یا عموم دختران در محیط ما، در فلان سن، رشد جسمانی کافی برای ازدواج ندارند، ازدواج در چنان سنّی حرام است. به تعبیر دیگر، بلوغ به حسب ادّله شرع، چهار مرحله دارد:
الف) بلوغ به معنای سنّ تکلیف و رعایت واجب و حرام و انجام نماز و مانند آن.
ب) بلوغ به معنای آمادگی برای روزه، بطوری که مایه ضرر و زیان و بیماری پسران و دختران نشود.
ج) بلوغ برای ازدواج، بطوری که دختران از نظر جسمی آمادگی کافی داشته باشند، و خطر إفضاء و نقائص دیگری در کار نباشد.
د) بلوغ و رشد برای مسائل اقتصادی و مالی، بطوری که در معاملات مغبون نشوند. از آنچه در بالا گفته شد، جواب سؤال روشن شد.
سؤال ۱۶۸. چهل وهفت سال سن دارم از نظر شرع اختلاف سن ازدواج چقدر باید باشد؟
جواب: اختلاف سن در ازدواج حدّ معینی ندارد ولی بهتر این است که فاصله زیادی نباشد تا پیوند آنها دوام بیشتری داشته باشد.
سؤال ۱۶۹. آیا دستوری در مورد تسریع در امر ازدواج داریم؟
جواب: مستحبّ است در شوهر دادن دختری که به حدّ بلوغ رسیده تعجیل کنند، همچنین در مورد زن دادن به پسرانی که نیاز به همسر دارند.
- انتخاب همسر
سؤال ۱۷۰. به نظر حضرتعالی در ازدواج دو جوان بهتر است چه چیزهایی معیار باشد؟
جواب: بالاترین معیار ایمان و تقوا و اطاعت فرمان خدا و صفاتی است که موجب محبّت و سازش با یکدیگر است.
سؤال ۱۷۱. ازدواج مرد غیر سید با دختر سیده و بالعکس چه حکمی دارد؟ در صورتی که این کار باعث اختلافاتی شود وظیفه چیست؟
جواب: مسلّماً از نظر شرع اسلامی اشکال ندارد ولی اگر در مناطقی بر اثر تعصّب یا ناآگاهی مردم منشأ اختلافاتی می شود از آن پرهیز نمایید.
سؤال ۱۷۲. آیا ازدواج با بستگان نزدیک مکروه است؟
جواب: طبق روایتی که از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) به این مضمون رسیده است که: «با نزدیکان ازدواج نکنید به علّت این که فرزند ضعیف و لاغر به دنیا می آید» ازدواج با نزدیکان مکروه است.
سؤال ۱۷۳. آیا پسر مجبور است با دختری که مادرش پسندیده، امّا مورد پسند خود نیست، ازدواج کند؟
جواب: پسر مجبور نیست با آن دختر ازدواج کند ولی در احترام مادر کوتاهی نکند.
- نذر ازدواج
سؤال ۱۷۴. بعضی از دختران که در سنّ بالا (۳۰ تا ۳۵ سال) هستند، خود را از نظر ازدواج در محدودیت هایی قرار می دهند، مثلاً می گویند: «فقط با سادات ازدواج می کنیم». آیا این کار در این شرایط سنّی جایز است؟
جواب: این گونه محدودیت ها به مصلحت دختران نیست؛ حتّی اگر نذر کنند و آن نذر سبب مشکلاتی در زندگی آنها شود، آن نذر هم اعتباری ندارد.
سؤال ۱۷۵. بعضی از مؤمنین نذر می کنند که دختران خود را فقط به سادات بدهند، بدین جهت گاه برخی از این دختران تا سنّ سی سالگی، بلکه بالاتر، موفّق به ازدواج نمی شوند، آیا چنین نذری ظلم به دختران و خلاف شرع محسوب نمی شود؟ آیا از نظر شرعی پدر و مادر حق دارند چنین محدودیتی برای دختر خود ایجاد کنند؟
جواب: پدر و مادر حق ندارند درباره دختر یا پسر خود نذر کنند، یا محدودیتّی از این نظر قائل شوند؛ حتّی اگر خود دختران هم نذر کنند و سبب بروز مشکلاتی شوند، نذرشان اعتباری ندارد.
- ازدواج دوقلوهای به هم چسبیده
سؤال ۱۷۶. ازدواج دو قلوهای به هم چسبیده چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که بتوانند ترک ازدواج و عمل به احتیاط کنند و به عسر و حرج شدید گرفتار نشوند، احتیاط آن است که از ازدواج صرفِ نظر نمایند و اگر ناچار از ازدواجند، آن دو دختر می توانند به نوبت به ازدواج مرد واحدی در آیند. به این ترتیب که یکی را به عقد خود در آورد و بعد از طلاق و گذشتن عدّه دیگری را عقد کند (البتّه برای این که گرفتار مشکلات طلاق های متعدّد نشوند می توانند از عقد موقّت استفاده کنند). در مورد دو پسر نیز احتیاط آن است که اگر ممکن است ازدواج نکنند و در صورت ضرورت انتخاب یک همسر در زمان واحد جایز نیست، ولی می توانند به طریق بالا با یک زن ازدواج کنند و به هر حال با توجّه به این که وجود چنین افرادی بسیار کم است ذکر این احکام شرعی نیز اگر عجیب به نظر برسد، جای بحث و گفتگو نیست.
سؤال ۱۷۷. طبق جواب حضرتعالی، در خصوص ازدواج دو قلوهای به هم چسبیده، مسأله سه صورت خواهد داشت، که شما حکم دو صورت آن را ذکر فرمودید. به این نحو که دو قلوها یا هر دو پسر هستند، یا هر دو دختر، که حکم این دو صورت در جلد اوّل استفتائات جدید، پاسخ سؤال ۸۷۴ ذکر گردیده است. حال اگر یکی از دو قلوها پسر و دیگری دختر باشد، و نیاز شدید به ازدواج داشته باشند، ازدواج آنها به چه شکل خواهد بود؟
جواب: در صورتی که ضرورتی نباشد باید از ازدواج صرفِ نظر کنند، و اگر ضرورت قطعی و غیر قابل اجتناب باشد، هر کدام می توانند همسری انتخاب کنند. ولی تا آن جا که ممکن است باید جهات مربوط به محرم و نامحرم را رعایت نمایند، و از آن جا که این گونه مسائل بسیار نادر است، طبعاً احکام آن هم عجیب به نظر می رسد.
- دیگر مسائل ازدواج
سؤال ۱۷۸. با توجّه به این که در حال حاضر تعداد دختران و زنان آماده ازدواج به مراتب بیشتر از پسران و مردان آماده ازدواج است و عدم توجّه به این مسأله اساسی مشکلات عدیده اخلاقی در جامعه اسلامی ایجاد می نماید، آیا مردانی که شرایط لازم ازدواج مجدّد را دارند، این ازدواج بر آنها واجب می شود؟
جواب: ارقامی که ذکر کردید چندان مطابق واقع نیست و ازدواج مجدّد بر افرادی که گفتید واجب نمی باشد و اگر شرایط ازدواج برای افراد مجرّد آسان بشود ظاهراً مشکل حل می شود.
سؤال ۱۷۹. اگر زانی و زانیه با یکدیگر ازدواج کنند فساد کمتری در محلّ آنها به وجود می آید و اصلاح می شوند در این صورت آیا می توان آن دو را مجبور به ازدواج کرد؟
جواب: کسی را نمی توان مجبور به ازدواج کرد ولی توصیه و ارشاد آنها بلامانع است، همچنین در مواردی که قاضی می تواند عفو کند و از اجرای حدّ صرفِ نظر کند حق دارد عفو کردن را مشروط به ازدواج آنها نماید.
سؤال ۱۸۰. بین دو طایفه، در محلّی درگیری واقع شده و چشم پسر بچه ای نابینا می شود، به عنوان وجه المصالحه دختر ده ساله ای را با اجازه ولیش برای برادر بچه ۸ ساله ای که چشمش از بین رفته عقد می کنند. خود دختر ادّعا می کند من راضی نبوده و نیستم. در قانون سنّ پسر و دختری که بتوانند مستقلاً در کارهای خود مداخله کنند ۱۸ سال است و کمتر از ۱۸ سال باید به دادگاه مراجعه و دادگاه به پزشک متخصص ارجاع می دهد که بالغ و رشیده باشند، چنانچه پزشک متخصص قانونی بر بلوغ و رشد گواهی کند، دادگاه قبل از سن ۱۸ سالگی حکم رشد صادر می کند. در این مورد چنین اقدامی نشده لیکن در سن ۱۸ سالگی صورت جلسه ای بین زوجین به این کیفیت که تا پایان تحصیلات متوسطه زوجین به تحصیل خود ادامه دهند، تنظیم شده است. در مورد همین صورت جلسه نیز دختر ادعا می کند پدر و مادرم تهدیدم کردند من امضا کردم.
این ازدواج در بعضی از روستاها مرسوم بوده و هست. در ضمن در مسأله ۴ تحریرالوسیله در فصل اولیای عقد آمده است که «یشترط فی... صحه تزویج الاب و الجد و نفوذه عدم المفسده» و در آخر مسأله ذکر شده «بل الاحوط مراعات المصلحة» آیا این عدم مفسده و رعایت مصلحت مربوط به دختر می باشد یا به پدر و فامیل دختر؟ آیا چنین عملی صحیح است؟
جواب: رعایت مصلحت و مفسده مربوط به دختر است یعنی مصالح دختر باید در نظر گرفته شود و ارتباطی به پدر و مادر ندارد و ملاحظات فامیلی و جبران خسارت ها، نمی تواند مجوز باشد که صغیر مال المصالحه شود و امّا در مورد کبیر شرعی واضح است که بدون رضای او عقد صحیح نیست.
سؤال ۱۸۱. اگر مردی به هیچ وجه قادر به ازدواج نباشد یعنی همیشه در امور زندگیش با شکست مواجه بوده و حتّی قادر به سبک ترین نوع ازدواج هم نیست و ازدواج نکردن هم موجب اختلالاتی در بدنش می شود، آیا می تواند به وسیله خوردن دارو و یا عمل جراحی، مردی خود را از بین ببرد؟
جواب: جایز نیست و باید صبر کند تا خداوند فرجی برای او فراهم سازد.
سؤال ۱۸۲. استمنا کردن برای شخص جوانی که ۲۵ سال سن دارد و نمی تواند ازدواج کند، چه حکمی دارد؟
جواب: حرام است؛ باید به فکر راه های مشروع باشد و چنانچه از عوامل تحریک نظیر فیلم ها و کتاب ها و نشریات فاسد و مجالس آلوده، دوستان ناباب و حتّی مناظر تحریک کننده اجتناب کرده و اوقات فراغت را با مطالعه و کار و مانند آن پر کنید و بر خداوند توکل نمایید و هر روز مقداری ورزش کنید، ان شاءالله بر هوای نفس و وسوسه های شیطان غالب می شوید. ما هم برای موفقیت شما دعا می کنیم.
۰۱:۱۰ - ۱۴۰۰/۰۷/۰۱